Van voedselonderwijs tot gezonde winkelstraat: gemeenten maken het verschil! 

03-2022

De gemeenteraadsverkiezingen komen er weer aan. Een belangrijke periode, want de gemeenteraad bepaalt de komende vier jaar wat er op lokaal niveau gebeurt als het gaat om woningbouw, afval, groen, cultuur en óók voedsel. Gelukkig zien we het thema voedsel steeds vaker terug op lokale politieke agenda. En dat is maar goed ook, want de lokale politiek kan een enorme bijdrage leveren als het gaat om gezond en duurzaam voedsel tot de norm maken. In dit artikel laat ik je zien hoe gemeenten op voedselgebied de komende vier jaar het verschil kunnen gaan maken. En dus waarom jouw stem telt! 

Gemeenten en steden aan het voorfront

Als het gaat om de prangende voedselproblemen van dit moment – denk aan de groeiende aantallen volwassenen en kinderen met overgewicht of het alsmaar stijgende aanbod van ongezond eten in onze winkelstraten – dan zijn het vaak gemeenten die hier als eerst en direct mee te maken krijgen. Recent onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat in acht op de tien gemeenten het aanbod van voedsel de afgelopen jaren ongezonder is geworden. In 2019 luidde de Gemeente Rotterdam zelfs de noodklok vanwege het groeiende aantal fastfoodzaken en het feit dat inmiddels de helft van de inwoners te maken heeft met overgewicht. In 2017 werkte we in samenwerking met Het Parool aan het journalistieke onderzoeksproject ‘Het Eetparadijs’ waarin we de relatie onderzochten tussen overgewicht en het ongezonde eet aanbod in de stad Amsterdam. Conclusie: onze hoofdstad heeft te kampen met een steeds groter wordend aanbod aan te zoet, zout en vet eten.

De afgelopen jaren is het duidelijk geworden dat het steeds vaker steden zijn die aan het voorfront staan van de omgang met deze aan voedsel gerelateerde problematiek. Gelukkig hebben gemeenten ook de nodige tools in handen om het tij te keren. Dit beaamt ook dr. Lara Sibbing die als zelfstandig beleidsadviseur voedsel gemeenten adviseert en helpt bij het stellen van ambities. ‘Voedsel is inmiddels zo’n belangrijk onderwerp, dat alle overheidslagen hiermee aan de slag moeten, zowel Brussel, Den Haag als nu ook de gemeenten. Gemeenten hebben andere beleidsinstrumenten tot hun beschikking dan in Den Haag, denk bijvoorbeeld aan het aanpassen van bestemmingsplannen om zo te zorgen voor een gezonde voedselomgeving’.

Geen ingewikkelde belastingen en heffingen, maar praktische oplossingen

Vanuit Den Haag zijn er veel mogelijkheden om werk te maken van gezond en duurzaam voedsel. In het nieuwe regeerakkoord werd bijvoorbeeld de ambitie voor een suikertaks en btw-verlaging op groenten en fruit opgenomen. Het zijn gewenste maatregelen waar steeds meer draagvlak voor lijkt te bestaan, maar de implementatie heeft nogal wat voeten in de aarde. Gemeenten kunnen daarentegen sneller handelen en directer aan de slag met praktische oplossingen. Ook dr. prof. Jaap Seidell geeft aan dat de mogelijkheden voor gemeenten legio zijn. “Er zijn veel lokale beleidsmogelijkheden die gemeenten kunnen inzetten. Van de introductie van voedsel – en boerderijeducatie en een gezonde schoolmaaltijd voor de basisschool tot een vestigingsbeleid gericht op weren van ongezonde voedselaanbieders in en rond het voortgezet onderwijs. Minder intensieve marketing van ongezond voedsel op andere publieke ruimtes zoals in en rond het openbaar vervoer en sportkantines zorgt voor minder ongezonde voedselverleidingen”. Om dit laatste te agenderen lanceerde Food Cabinet i.s.m. het Nationaal Actieplan Groenten en Fruit vorig jaar de eerste eetbare bushalte ter wereld in Breda. 

Ook Marjolijn Schrijnen van de Stichting Samen tegen Voedselverspilling ziet gemeenten als belangrijke schakel in het behalen van de landelijke doelstelling van 50% minder verspillen in 2030. ‘Gemeenten kunnen een voorbeeldfunctie vervullen op het gebied van voedselverspilling. Zij staan dicht bij haar inwoners en daardoor zijn ze goed in staat huishoudens te bereiken en duurzaam en gezond gedrag te stimuleren’. Hoe gemeenten aan de slag kunnen met het tegengaan van verspilling lees je ook in ons volgende artikel waarin we vijf van onze succesvolle projecten in samenwerking met gemeenten uitlichten. Wil je dit niet missen, schrijf je dan nu alvast in voor de nieuwsbrief.

Weg met de betutteling en tijd voor nieuw leiderschap

Gemeenten hoeven echt niet het wiel opnieuw uit te vinden, want er zijn al voldoende goede voorbeelden die gemeenten op weg kunnen helpen. Zo bestaat er de CityDeal Voedsel op de Stedelijke agenda, waarin verschillende steden zich hebben verenigd en ook ontwikkelde dr. Sibbing een 8-puntenplan waar je als gemeente direct mee aan de slag kan. ‘Begin met voedsel op de agenda te zetten, maak het belangrijk. En zorg dat je keuzes maakt. Formuleer een concrete doelstelling op een bepaald thema, om te voorkomen dat je alles tegelijk en dus eigenlijk niks doet’’ zegt Sibbing. Dit beaamt ook Roos Hollenberg die als beleidsmedewerker voedsel werkt bij de Gemeente Wageningen. ‘We zijn een paar jaar geleden klein begonnen met het steunen en initiëren van verschillende projecten, het was echt pionieren nog. En nu ligt er inmiddels een duidelijke voedselagenda voor de periode 2021-2030’. Ook Lenny Vulperhorst, laat in zijn boek ‘Wat je eet dat deert’ zien op welke manier gemeenten kunnen bijdragen aan gezond en duurzaam voedsel. ‘Zorg dat in elke wijk gezond en duurzaam voedsel beschikbaar is, stel braakliggende gronden beschikbaar voor stadslandbouw, bevorder voedselcultuur via educatie, kooklessen en gezonde lunches. En kom met een strategie waardoor de overmaat aan ongezonde eetgelegenheden in de openbare ruimte worden beperkt’. In Wageningen wordt er op dit moment gewerkt aan een verbod op ongezonde reclame in de openbare ruimte. Zo’n reclameverbod is een van de dingen waar je als gemeente invloed op hebt. Dit moet je als gemeente dan ook inzetten en niet aan de markt overlaten’, zegt Hollenberg. 

Gemeentebestuurders zouden zich volgens dr. Sibbing geen zorgen moeten maken over het verwijt van betutteling. ‘Er is weinig in ons voedselsysteem dat niet wordt beïnvloed door de overheid. Het is daarom hoog tijd dat gemeentebestuurders die angst aan de kant zetten en zich gaan afvragen: wat wil ik precies bereiken en hoe zet ik mijn leiderschap hiervoor in? De voedseltransitie vraagt de komende jaren om meer lef en leiderschap’. 

Kijk bij het uitbrengen van je stem dus eens of jouw partij het thema voedsel ook in haar plannen heeft staan. 

Volgende week: vijf succesvolle voedselprojecten 

Ben je geïnspireerd geraakt en wil je aan de slag met voedsel in jouw gemeente? In ons volgende artikel geven we een inkijkje in vijf succesvolle en concrete voedselprojecten die wij afgelopen jaren ontwikkelden in samenwerking met verschillende gemeenten. Van een gemeentelijk voedselstrategie tot het eerste eetbare bushokje ter wereld. Wil je niks missen? Schrijf je dan nu ook in voor onze nieuwsbrief. 

Hieronder zetten we alle leestips nog even voor je op een rijtje. 

Wil je te weten komen over wat gemeenten kunnen doen op het gebied van voedsel?

• Lees dan het 8 puntenplan van dr. Lara Sibbing even door
• Duik in deze handleiding voor gemeenten van Slow Food Nederland
• Informeer eens bij de CityDeal Voedsel naar goede voorbeelden 
• Verdiep je in de materie met het boek ‘Wat je eet dat deert’ van Lenny Vulperhorst
• Kijk eens wat de Gemeente Wageningen, Almere, Rotterdam en Groningen schreven in hun voedselagenda 
• Check wat jouw lokale partij in haar partijprogramma zegt over voedsel 

Auteur: Helen